Van Persoonlijke Ontwikkeling naar Ons-wikkeling: Wat Filosofen Ons Kunnen Leren over Samen Komen en Samen Werken

1. Aristoteles: Samenwerking als Sleutel tot Het Goede Leven

De wijsheid van de gemeenschap

Aristoteles geloofde dat de mens een zoon politikon is, een sociaal dier dat alleen in een gemeenschap tot bloei kan komen. Volgens hem is samenwerking geen optionele vaardigheid, maar de kern van ons bestaan. Het goede leven (eudaimonia) bereik je niet alleen door individuele prestaties, maar door samen te werken aan een gedeeld doel.

De les van Aristoteles

Samenwerking gaat niet alleen over het behalen van praktische resultaten, maar ook over het versterken van gedeelde waarden en het bouwen van wederzijds vertrouwen. Het collectief tilt de mens naar een hoger niveau.

Bekijk eens het Liberating Structures Principe: Begin nooit zonder duidelijk doel

Hoe kun je Aristoteles’ Eudaimonia toepassen?

• Geen standaard samenwerkingsprojecten: besteed tijd en aandacht aan het collectief. Dat kan bijvoorbeeld door lokale “skill-swaps” te organiseren in je team of buurt: iedereen brengt een unieke vaardigheid in, zoals tuinieren of storytelling, en helpt anderen groeien. Dit versterkt de onderlinge band en geeft samenwerking een diepere betekenis. Verschuil je niet achter excuses als ‘geen cohesie’ of ‘het ontbreken van een heldere purpose’. Help een ander simpelweg met jouw skill, leef het goede leven voor en laat je verbazen door wat er ontstaat. 

2. Heidegger: Het Samen-Zijn als Essentie van Bestaan

Relaties definiëren wie wij zijn

In Sein und Zeit benadrukt Heidegger dat we altijd in een sociale context bestaan. Hij introduceert het concept Mitsein (samen-zijn): ons begrip van onszelf is onlosmakelijk verbonden met anderen. Het is niet mogelijk om jezelf te begrijpen zonder je relatie tot de mensen om je heen.

De les van Heidegger

Groepsinteractie is geen bijproduct van ons bestaan, maar het fundament ervan. Om samen te werken, moeten we eerst begrijpen hoe we elkaar beïnvloeden en verbinden.

Bekijk eens de Liberating Structures Principes: ’Stimuleer Zelf-Ontdekking Binnen de Groep’ en ‘Bevorder Serieus-Speelse Nieuwsgierigheid’

Hoe kun je Heidegger’s Mitsein  toepassen?

• Het onderbewuste zichtbaar maken: Probeer met elkaar begrip op te bouwen van jezelf en de ander. Maak het visueel en ga verder dan het gesprek alleen. Gebruik methoden zoals LEGO® SERIOUS PLAY® om groepsdynamieken letterlijk te bouwen en inzichtelijk te maken. Dit helpt teams te zien hoe relaties en interacties hun samenwerking beïnvloeden.

3. Hannah Arendt: Diversiteit als Motor van Innovatie

Het belang van pluraliteit

Hannah Arendt zag actie en pluraliteit – het bestaan van meerdere perspectieven – als de kern van menselijk samenleven. Mensen creëren pas iets nieuws door samen te handelen en spreken, vanuit hun unieke achtergronden en ervaringen.

De les van Hannah Arendt

Samenwerking is niet het reduceren van verschillen, maar het benutten ervan. Innovatie ontstaat juist wanneer conflicterende ideeën en perspectieven samenkomen.

Hoe kun je Arendt’s conflicterende ideeën toepassen?

• Diversiteit, maar dan écht: In plaats van teamleden te vragen naar hun ‘ideale oplossing,’ vraag hen om met drie totaal verschillende scenario’s te komen, zelfs de meest onwaarschijnlijke. Bespreek deze openlijk en kijk wat voor nieuwe ideeën eruit ontstaan.

4. Martin Buber: Van Transactie naar Relatie

Echte verbinding begint met “Ik en Jij”

Buber maakt in zijn werk Ik en Jij een onderscheid tussen oppervlakkige relaties (“Ik-Het”) en diepe verbindingen (“Ik-Jij”). Hij stelt dat echte samenwerking alleen mogelijk is wanneer we elkaar zien als gelijkwaardige en waardevolle personen, niet als middel om een doel te bereiken.

De les van Buber

Zonder echte verbinding blijft samenwerking oppervlakkig en instrumenteel. Het gaat erom dat mensen zich gezien en gehoord voelen.

Hoe kan je Buber’s Ik en Jij toepassen?

• Rituelen voor verbinding: Introduceer groepsrituelen die niets met werk te maken hebben. Denk aan een wekelijkse wandeling of een gezamenlijk kookmoment, zodat mensen elkaar leren kennen buiten de context van hun rol.

5. Jürgen Habermas: De Kracht van Eerlijke Communicatie

Vrijheid door dialoog

Habermas ontwikkelde het concept van communicatieve rationaliteit: een ideaal waarin eerlijke en open communicatie leidt tot begrip en samenwerking. Hij benadrukte dat macht en manipulatie vaak subtiel in gesprekken sluipen, waardoor echte samenwerking wordt ondermijnd.

De les van Habermas

Samenwerking gedijt alleen in een omgeving waarin iedereen vrij is om te spreken en zijn perspectief te delen, zonder angst voor oordeel of uitsluiting.

Hoe kan je Habermas’ communicatieve rationaliteit toepassen?

• Communicatie herontwerpen: Laat groepsleden een “luisterpact” ondertekenen, waarin ze beloven om een gesprek niet te onderbreken of direct te reageren, maar eerst te herhalen wat ze hebben gehoord. Dit kan onverwachte inzichten en empathie opleveren.

6. Donna Haraway: Samenwerken met de Planeet

Van antropocentrisme naar sympoiesis

Haraway pleit voor samenwerking die verder gaat dan mensen. Ze introduceerde het concept sympoiesis (samen-creatie) en benadrukte dat samenwerking met de natuur en andere levensvormen essentieel is voor ons voortbestaan.

De les van Haraway

Groepssamenwerking stopt niet bij de mensen in de kamer. Hoe kan jouw groep bijdragen aan een grotere verbinding met de wereld om ons heen?

Hoe kan je Haraway’s sympoiesis toepassen?

• Eco-coalities: Start initiatieven waarin je met jouw team, buurt of organisatie samenwerkt met natuurlijke systemen. Denk aan het onderhouden van een gemeenschappelijke tuin waarin je niet alleen voedsel verbouwt, maar ook biodiversiteit herstelt.